I rrethuar nga ujërat blu të Detit Mesdhe, ishulli shkëmbor i Sazanit shërbeu si bazë ushtarake shqiptare gjatë Luftës së Ftohtë. I izoluar nga pjesa tjetër e atij që ishte një nga vendet më të izoluara në botë, ndërtesat dhe bunkerët e tij të prishur tani janë të mbushura me bimësi.
Rreth 300 milje (480 kilometra) në veri, dy blloqe kullash të bombarduara kanë pamje nga një bulevard i madh në Beograd. Dikur selia e Ministrisë së Mbrojtjes së ish-Jugosllavisë, ato u goditën nga raketat e NATO-s në vitin 1999, skeleti i tyre tani mbetet pjesë e tureve turistike në kryeqytetin serb. Deri kohët e fundit, kishte pak për të lidhur dy reliket e konfliktit. Më pas u shfaq Jared Kushner.
Dhëndri i ish-presidentit amerikan Donald Trump dëshiron t’i kthejë këto vende në destinacione luksoze për të pasurit ndërkombëtarë. Ai planifikon të shpenzojë më shumë se 1 miliard dollarë për të ndërtuar hotele dhe shtëpi, investimi i vetëm më i madh deri më tani nga fondi i tij privat i kapitalit Affinity Partners.
Projektet dallohen në një cep të paqëndrueshëm politikisht dhe etnikisht të Evropës, dhe ato tashmë po shkaktojnë disa polemika lokale se si të mbrohet mjedisi dhe trashëgimia kulturore në një rajon ku kujtimet janë ende të papërpunuara.
Qeveria shqiptare dhe ajo serbe po mbrojnë investimet nga aleati i tyre kryesor i SHBA-së, duke thënë se ato do të sjellin përfitime ekonomike si vende pune dhe një përmirësim të ofertës së tyre kombëtare të turizmit. Kritikët thonë se kjo bëhet për të fituar favorin e familjes Trump për shkak të perspektivës së kthimit të tij në Shtëpinë e Bardhë dhe procesi i miratimit po përshpejtohet.
Nëse synimi është ekskluziviteti, atëherë mund të flasim për Sazanin. Për dekada nën diktatorin komunist shqiptar Enver Hoxha, ishulli ishte shkëputur në një vend që në vetvete ishte një nga më të vështirat për t’u vizituar ose për t’u larguar.
Kushner caktoi fondet për projektin nga firma e tij private pasi vizitoi disa herë vendin ballkanik me 2.2 milionë banorë dhe u kthye në ishull në qershor. Fondi prej 3 miliardë dollarësh mbështetet nga investitorë të Lindjes së Mesme, duke përfshirë rreth 2 miliardë dollarë nga Fondi i Investimeve Publike të Arabisë Saudite.
Interesi për Shqipërinë erdhi nga një vizitë në vitin 2021, tha Kushner me telefon javën e kaluar. “Isha i intriguar,” tha ai. “Pastaj mundësia u shfaq rreth një vit më vonë. Unë jam kthyer edhe dy herë të tjera që atëherë për të kontrolluar gjërat dhe për t’u siguruar që ndihem rehat. Unë jam gjithnjë e më i emocionuar për potencialin.”
Projektet e Kushner do të kushtojnë më shumë se 1 miliard dollarë
Agjencia e investimeve e qeverisë shqiptare e drejtuar nga kryeministri pro-SHBA-së Edi Rama ka marrë aplikimin e Kushnerit për projektin e Sazanit dhe është duke punuar në këtë proces, sipas Mirela Kumbaros, ministre e Turizmit dhe Mjedisit.
Affinity po shikon gjithashtu një investim të veçantë në gadishullin e Zvërnecit përballë Sazanit, megjithëse ende nuk është paraqitur asnjë aplikim. Ka më shumë punë për të bërë sepse është një zonë konservimi, sipas Asher Abehsera, CEO i Affinity Global Development, i cili ka punuar si partner me Kushner dhe do të mbikëqyrë zhvillimet.
Investimi total vetëm në Shqipëri do të jetë përfundimisht mbi 1 miliard dollarë, megjithëse afati kohor është i paqartë.
“Çdo investitor serioz, veçanërisht nga vendet aleate strategjike të Shqipërisë si Shtetet e Bashkuara, ka një derë të hapur për të kontribuar në rritjen cilësore të turizmit dhe standardet e larta në këtë sektor jetik për ekonominë e vendit”, tha Kumbaro.
Duke pasur parasysh vendndodhjen e tij strategjike, Sazani ka pasur një sërë “zotërish”. Përgjatë shekujve, ai ka qenë nën kontrollin e romakëve, bizantinëve, osmanëve, venecianëve, britanikëve, grekëve, italianëve dhe më në fund iu dorëzua Shqipërisë pas Luftës së Dytë Botërore.
Ushtria e braktisi atë në vitet 1990 pas rënies së komunizmit dhe Shqipëria kaloi një periudhë të paqëndrueshme të kolapsit ekonomik, trazirave sociale dhe migrimit masiv. U deshën dy dekada reformash të dhimbshme përpara se Shqipëria të anëtarësohej në NATO dhe të aplikonte për anëtarësim në Bashkimin Evropian në 2009.
Ishulli i shkretë prej 1400 hektarësh mund të bëhet një vendstrehim i lakmuar. Kushner synon të ndërtojë vila luksoze të vendosura në majat e shkëmbinjve që ngrihen mbi vendin ku detet Adriatik dhe Jon takohen në Mesdhe, duke u përzier në peizazhin e thyer. Hoteli do të operohet nga marka ekskluzive Aman, klientët e së cilës përfshijnë Mark Zuckerberg, Bill Gates dhe Kardashianët.
“Është shumë e rrallë të gjesh diçka të tillë në Mesdhe sot dhe unë besoj se kjo është vlera e vërtetë e Sazanit”, tha Auron Tare, një historian që ka shoqëruar Kushnerin dhe gruan e tij Ivanka Trump në turne në Shqipëri, së fundmi gjatë një vizitë njëjavore në qershor.
Çifti mbërriti në kryeqytetin Tiranë me avion privat dhe qarkulluan në të gjithë vendin me helikopter, duke qëndruar në një jaht në pronësi të një shoku të tij të pazbuluar. Kushner ka thënë se ai është tërhequr nga kombi ballkanik si një destinacion turistik me rritje të shpejtë. Qeveria shqiptare pret 30% deri në 40% më shumë vizitorë këtë vit bazuar në prenotimet e deritanishme.
Megjithatë, ndërsa interesi rritet, rritet edhe shtytja. Disa vendas, ambientalistë dhe politikanë janë të shqetësuar se ujërat e mbrojtura që rrethojnë ishullin mund të dëmtohen nga zhvillimi dhe trafiku pasues. Kushner ka thënë se projekti i tij do të respektojë të gjitha standardet mjedisore për të ruajtur vijën bregdetare, ndërsa Rama tha se kritikët “e mashtrojnë veten” se zona është mbrojtur ndonjëherë “përveç nga ushtarët e Enver Hoxhës”.
Por kundërshtarët thonë gjithashtu se nuk kishte debate dhe rishikime të mjaftueshme për statusin e ishullit si vend i sigurisë kombëtare. Shqipëria ndryshoi ligjin e saj për zonat e mbrojtura disa javë përpara se Kushner të shpallte publikisht planet e tij, duke hapur rrugën për ndërtimin e hoteleve me pesë yje ose “projekte të tjera strategjike të rëndësishme”.
Kjo varet nga politika dhe vjehrri i Kushnerit, sipas Alfred Lelas, sekretar i medias për Partinë Demokratike të opozitës në Shqipëri. “Duke parë që demokratët mund të humbin zgjedhjet e nëntorit, Rama kërkon të rreshtohet me administratën Trump”, tha ai.
Kumbaro, ministrja e turizmit, tha se nuk kishte asnjë lidhje midis ndryshimeve të ligjit dhe projektit të Kushner. Është një ndjenjë që ka jehonë në Serbi. Affinity nënshkroi një qira 99-vjeçare me qeverinë në maj për të kthyer një pjesë të qendrës së Beogradit në një hotel luksoz me hapësirë komerciale dhe më shumë se 1,500 rezidenca.
Kontrata nuk është publikuar, megjithëse projekti vlerësohet në rreth 500 milionë dollarë. Ministri serb i Ndërtimit Goran Vesic tha në atë kohë se Affinity është një “kompani me reputacion amerikan” që do të kontribuojë në “zhvillimin e Beogradit dhe Serbisë”. Në udhëtimin e tij në qershor, Kushner ishte gjithashtu në Beograd dhe u takua me Presidentin Aleksandar Vuçiq.
Në Shqipëri, Kushner dhe gruaja e tij u shoqëruan nga një arkitekt në vizitën e tyre të fundit. Ata ecën nëpër shtigjet e egra të Sazanit, duke kaluar ndërtesat ushtarake, shkollën dhe kinemanë e shkatërruar, të udhëhequr nga historiani Tare.
Kushner ishte i intriguar nga e kaluara e ishullit si një zonë e kufizuar ushtarake, tha historiani. Në lulëzimin e tij, Sazani ishte i aftë të përballonte çdo rrethim për gjashtë muaj, i vetëqëndrueshëm në armatim dhe ushqim. Njerëzit në qytetin bregdetar të Vlorës – vetëm 25 minuta larg me anije turistike – lindën, u rritën dhe u plakën pa e vizituar kurrë Sazanin.
Faza e parë e projektit do të ketë një investim prej 200 milionë deri në 250 milionë dollarë, sipas Abehsera. Pasi autoritetet të përfundojnë shqyrtimin e tyre, firma do të fillojë, tha ai. Niko Leraj, 64-vjeçari, ish-oficer i artilerisë në brigadën e marinës, i vendosur në ishull për gati 9 vjet, shpesh vështron ishullin ku dikur jetonte me familjen e tij nga Vlora. Ai është në favor që ishulli të restaurohet dhe rigjallërohet nga Kushner, megjithëse do të preferonte që zhvillimi të menaxhohej për njerëzit nga shteti.
“Për dikë si unë që ka jetuar në këtë ishull, më dhemb ta shoh atë të lënë pas dore për kaq shumë kohë”, tha Leraj. “Dua ta shoh përsëri të bukur.”/Bloomberg/
()
and then