Mësohuni të dëgjoni dhe kultivoni dyshime. Mos merrni asgjë si të mirëqenë. Dhe mbani mend fjalët e Ajnshtajnit: “Është më e lehtë të ndash një atom sesa të heqësh një paragjykim”.Si të luftoni paragjykimet?
Paragjykimi po fiton tërheqjen e luftës me të kundërtën e saj, gjykimin. Në të dytën, në fakt, ushtrohet sensi kritik, shikon të gjitha cepat dhe skajet e një gjëje përpara se të përpiqet të japë një vlerësim, merr frymë thellë dhe nuk flet me slogane. Nga ana tjetër, paragjykimi ushqehet me thjeshtimin, madje edhe të gjërave që për nga natyra e tyre janë komplekse, dhe me idenë për të bërë shaka për efekt, duke dhënë përgjigje më shumë emocionale sesa reale. Gjykimi, nëse është i qetë dhe i bindur, ju afron. Paragjykimi largon, dhe për këtë arsye ndahet.
Si ta shmangim paragjykimin?
Tashmë etimologjia e fjalës na ndihmon të kuptojmë se sa i paqartë është kufiri midis paragjykimit dhe realitetit. Dhe prandaj midis gënjeshtrës dhe së vërtetës. Fjala vjen nga latinishtja prae, që në fakt do të thotë para, dhe iudicium, ose gjykim. Shkurtimisht: paragjykimi në njëfarë mënyre është një lloj gjykimi paraprak, i ndërtuar mbi baza të pavërteta, dhe si i tillë i pabesueshëm. Por është ende një hap larg të kundërtës së tij, atij gjykimi që përkundrazi ka nevojë për reflektim, njohuri dhe sens kritik. Edhe Albert Ajnshtajni, përballë paragjykimeve, prirej të ngrinte duart dhe të thoshte: “Është më e lehtë të ndash një atom sesa të heqësh një paragjykim”. Në vend të kësaj, unë mendoj se paragjykimet mund të mposhten dhe ka edhe antidota shumë efektive, siç përpiqem të tregoj në këtë artikull. Megjithatë, me kusht që para së gjithash të jemi në gjendje ta njohim atë.
Paragjykimi është si një virus. Sa më pak të funksionojnë antitrupat, aq më shumë zgjerohet, derisa të marrë tipare të tilla që e bëjnë atë endemik. Nga ana tjetër, të gjithë, pa përjashtim, janë subjekt i rrezikut, veçanërisht në një kohë bashkëkohore të karakterizuar nga nxitimi dhe/ose shpejtësia dhe nga mungesa absolute e kohës dhe/ose e dëshirës për të hetuar, verifikuar, krahasuar. Të gjitha kundërhelmet ndaj paragjykimeve.
Si formohet një paragjykim?
Një vepër origjinale editoriale ka arritur të zvogëlojë paragjykimet, të kombinuara me përbërësin e tij shtytës, d.m.th të zakonshmen, në një lloj katalogu, me komente që u besohen herë pas here autorëve individualë: pra një libër (Paragjykimi Universal) me disa zëra, megjithatë të unifikuar nga e njëjta ide. Zbërthimi i paragjykimit, klishesë dhe demonstrimi, në mënyrë sintetike, pabazueshmëria e tij.
Mekanizmi i prishjes funksionon mirë kur paragjykimet e analizuara kufizohen me absurdin ose qesharak. Si: Afrikanët janë dembelë, Bibliotekat janë vende të mërzitshme, Gruaja është e lëvizshme, Burrat poshtë janë të gjithë njësoj, Ilegalët janë të gjithë delikuentë. Ndryshe, megjithatë, ligjërimi që prek paragjykime po aq të rrënjosura, por që në këtë libër zbërthehen me argumente tepër shpërfillëse, duke vënë në kontrast, dukshëm në mënyrë të pavullnetshme, por me efekt paradoksal, një paragjykim kundër një paragjykimi tjetër. Po jap dy shembuj. Një kapitull i kushtohet vërtetimit, me argumente të forta, se sa e pabazuar është ideja, e ndarë edhe nga shumë njerëz, e një veriu që ka kolonizuar Jugun që nga lindja e shtetit unitar. Vetëkuptohet se po flasim për një temë komplekse, dhe si e tillë e vështirë për t’u përmbledhur në disa faqe, por libri përfshin disa konsiderata që duhet, vetvetiu, të çmontojnë paragjykimin. Sistemi bujqësor i veriut ishte më i zhvilluar, shkrim-leximi ishte më i lartë, infrastrukturat ishin më të mira, kredia ishte më e aksesueshme. Kështu që? Mjaftojnë këto pika vëzhgimi, ndër të cilat mungon njëra që nuk është saktësisht një detaj (niveli i lartë i industrializimit të disa zonave të Jugut) për të mohuar që jugu ka pësuar një formë kolonizimi, pra dhe ndarjeje, prej të cilave, atëherë, ai nuk e çliroi më kurrë veten?
Shembulli i dytë ka të bëjë me idenë, e cilësuar këtu si një paragjykim i zakonshëm, se leximi i librave të bën më të mirë. Autori i kapitullit mohon mundësinë që libri, në çfarëdo mënyre, të na ndryshojë, në një mënyrë apo në një tjetër. Konsideroni të lexoni pothuajse një fakt neutral në trajnimin tonë (a nuk rrezikon kjo ide të jetë një paragjykim?). Dhe pa u rrëshqitur në retorikën e kënaqësisë së leximit, të librit që të “çliron”, ndoshta është me vend të kujtojmë sasinë e kërkimeve shkencore që demonstrojnë përmirësime konkrete, shumë konkrete te njeriu falë librave.
Leximi i bën mirë trurit, forcon neuronet, përmirëson kujtesën, stimulon marrëdhëniet njerëzore, madje mund të ndikojë në lumturinë. A nuk kemi të bëjmë me gjëra të tilla që të mund të themi, pa u rrëshqitur në klishe, se leximi i librave na bën më të mirë?
Si të kapërceni paragjykimet?
Që këtu, duke iu rikthyer gjenezës së paragjykimit, ia vlen të reflektohet, dhe ky libër ndihmon dukshëm për ta bërë këtë, mbi shkaqet, mbi gjenezën e paragjykimeve, për arsyet pse jemi kaq të rrethuar, pothuajse të rrethuar, nga një debat publik dhe nga mini-bisedat private të mbushura me klishe. Pa e kuptuar fare sesi ky mekanizëm ushqen efekte anësore, tipike të një virusi: përgjithësime, sipërfaqësore e kombinuar me thjeshtësime, mungesë sensi kritik, por jo vetëm. Paragjykimi, i paketuar në mënyrë të zakonshme, përjashton dyshimin, i konsideruar si shenjë dobësie: dhe në vend të kësaj është një levë thelbësore për të qenë të fortë, efektivë dhe bindës përballë kompleksitetit që na shoqëron si një protezë e trupit.
Si të shpëtojmë nga paragjykimet?
Megjithatë, ekziston një element i qetësimit që mund të formësojë paragjykimin derisa të bëhet diçka që na lejon zbulime të tjera të çmuara. Anton Çehovi e kuptoi mirë këtë kur shkroi: “Paragjykimet, si gjithë shëmtia e jetës, janë të dobishme, sepse me kalimin e kohës ato kthehen në diçka të dobishme, si plehu në humus”. Në praktikë: një diskutim, një analizë mund të lindë nga paragjykimi, i cili çon në dyshime dhe për rrjedhojë në gjykime dhe jo në paragjykime të reja. Me kalimin e kohës, thotë Çehovi. Fatkeqësisht e kemi shumë pak dhe shpesh e keqpërdorim ose e shpërdorojmë: edhe për këtë, si të mbytura anijet në një det të stuhishëm, mbështetemi, trup e shpirt, në varkën e paragjykimeve të zakonshme.
Ilaçe natyrale për paragjykimin
Ka disa kura natyrale shumë të thjeshta për të mbajtur larg rrezikun e lëndimit. Këto janë sjellje të vogla, ndonjëherë të parëndësishme, por shumë efektive sidomos kur bëhen zakone, stile jetese. Për shembull: perceptimi i paragjykimit rivendoset kur ju keni mundësinë të vini në dyshim opinionin tuaj dhe veten para së gjithash, duke i dhënë vetes një vështrim autokritik dhe jo-referencial. Ashtu siç shpërbëhet vetë paragjykimi, pothuajse nuk shfaqet, kur mendja dhe zemra hapen, nuk ikin nga kontaktet, nuk tremben nga diversiteti me të tjerët. Edhe në dashuri, kufiri midis gjykimit dhe paragjykimit shpesh kalohet. Nuk të dua më, është gjykimi që bëhet një njohje e realitetit. Ne jemi shumë të ndryshëm, është një formë delikate, paksa e ëmbël paragjykimi. Në përpjekje për të mos rrëshqitur në kënetën e paragjykimeve, duke ushtruar vazhdimisht dyshime, do të zbuloni një krijimtari të veçantë dhe gjithashtu një dëshirë për të braktisur veten në takim, për të mos qëndruar i mbyllur në vetmi. Të jetosh duke marrë frymë oksigjenin që vjen nga marrëdhënia me të tjerët.
Fraza të famshme për paragjykimin
“Shpesh, duke gjykuar një gjë, ne e lëmë veten të rrëmbyer më shumë nga opinioni sesa nga vetë gjëja”. Seneka
Mendimi që bëhet një bindje e hekurt është premisa e paragjykimit. Ne barrikadojmë veten në një siguri, pa e kuptuar se po shkojmë në rrugën e gabuar me vlerësimet tona.
“Ne lindim të lirë dhe mbetemi pa paragjykime deri në moshën e pubertetit”. Conchita Wurst
Me kalimin e viteve, për fat të keq, paragjykimi vetëm mund të rritet. Nëse nuk e kemi stërvitur kokën për ta mbajtur atë në gjatësinë e krahut. Qartësia e një fëmije është edhe kjo: të shohësh botën, jetën dhe mbi të gjitha të tjerët, pa paragjykime.
“Ne shprehim një mori paragjykimesh nëse nuk vendosim të dyshojmë”. Dekarti
Sintezë e përsosur e ilaçit të vetëm efektiv kundër paragjykimeve: kultivimi i dyshimeve. Mos kini frikë prej tyre.
“Ne njerëzit jemi skllevër të paragjykimeve”. Gabriel Garcia Marquez
Paragjykimi është një formë skllavërie. Ne humbasim lirinë për të parë të tjerët dhe për të pasur marrëdhënie, me kokën të pastër nga çdo siguri e fituar pa asnjë thellim.
Revista Psikologjia
and then