BBC në një analizë të gjatë sjell një panoramë të NATO-s , Rusisë si edhe bazave ushtarake në Ballkan.
Fillimisht BBC (në gjuhën serbe) është ndalur në Durrës, ndërsa shkruan: Përveç portit dhe historisë së gjatë, qyteti shqiptar i Durrësit së shpejti mund të bëhet i njohur si vendi i një baze të re të NATO-s në rajon.
Kjo ka qenë një nga temat e takimit të fundit mes kryeministrit shqiptar Edi Rama dhe sekretarit të përgjithshëm të NATO-s Jens Stoltenberg, të zhvilluar në selinë e Aleancës në Bruksel.
“Besoj se së shpejti do të kthehemi në Bruksel për të vazhduar negociatat për atë propozim”, tha Rama më parë., shkruan BBC.
Ajo bazë, siç shprehet ai do të ishte në portin e ri të Porto Romanos, ku përveç tregtisë “pritet të ketë edhe një pjesë ushtarake”.
Nëse me të vërtetë është formuar, kjo është “një shenjë e forcimit të politikës së NATO-s”, tha për BBC Trejsi German, e cila ligjëron sigurinë dhe konfliktet në King’s College në Londër.
“Kjo ide synon që amerikanët të rrisin forcat e tyre dhe të mbyllin hyrjen në Adriatik për Rusinë, ata nuk duan t’ua lënë rajonin atyre,” është shprehur Vladan Zhivulovic, president i Këshillit Atlantik të Serbisë.
Ndërkohë Shqipëria është anëtare e NATO-s që nga viti 2009 dhe baza në Durrës me siguri nuk do të jetë qendra e parë ushtarake e Aleancës në atë vend, ndërsa po bëhet rindërtimi i bazës së vjetër ajrore të Kuçovës.
“Është tërësisht financim i huaj, ndërsa për portin e Durrësit sigurisht që do ta financojmë vetë të gjithë pjesën tregtare dhe kemi ftuar NATO-n të marrë pjesë në financimin e pjesës ushtarake”, ka thënë Rama.
Prania e fuqive të huaja në Ballkan në dekadat e fundit nuk ishte aspak e pazakontë, veçanërisht përmes forcave paqeruajtëse gjatë luftërave të viteve 1990, si UNPROFOR në Bosnje .
Shumica e rajonit që atëherë është bërë pjesë e NATO-s – Sllovenia në 2004, Kroacia në 2009, Mali i Zi në 2017 dhe Maqedonia e Veriut në 2020, dhe Aleanca gjithashtu mund të përdorë burimet dhe territorin e tyre, me marrëveshje.
Bosnja dhe Hercegovina nuk është pjesë e NATO-s, por brenda kufijve të saj ende ka paqeruajtës , anëtarë të Eufor, forcës së Bashkimit Evropian me detyrën e ruajtjes së Marrëveshjes së Dejtonit, e cila i dha fund luftës në 1995.
Edhe Serbia nuk është pjesë e NATO-s, por mbron idenë e neutralitetit ushtarak , megjithatë statusi i Qendrës Humanitare Serbo-Ruse në Nish ka tërhequr shumë vëmendje për 10 vjet.
Çfarë po ndodh në Shqipëri?
Aktualisht nuk ka asgjë, por së shpejti në Shqipëri mund të ketë dy baza të NATO-s.
Baza Kuçovë
Që nga janari, ka vazhduar rindërtimi i aeroportit të braktisur të Kuçovës, në jug të vendit, i ndërtuar në vitin 1955.
Rama e quan atë aeroport “baza e parë ajrore e NATO-s” në rajon, e cila duhet të përdoret për stërvitje, furnizim dhe logjistikë.
Në bazë u vendosën avionë të prodhimit rus dhe kinez, të cilët nuk janë në përdorim sot.
Ka aeroplanë të vjetër MiG, simbole të ish aviacionit ushtarak, shtojnë ata.
Përfundimi i punimeve pritet në vjeshtën e vitit 2023 dhe sipas pretendimeve të autoriteteve shqiptare, baza do të përdoret nga ushtria shqiptare dhe NATO.
Sipas të dhënave të Ministrisë së Mbrojtjes së Shqipërisë, NATO do të investojë 45.8 milionë euro për rindërtimin e bazës.
Njoftimet për rindërtimin dhe hapjen e bazës shkaktuan reagime të stuhishme nga zyrtarët rusë.
“Rusia dëshiron të kundërshtojë ndikimin e NATO-s në rajon dhe nuk mendoj se kjo do të ndryshojë së shpejti… Situata është shumë komplekse,” beson Tracy German.
Siç thekson ai, NATO “vë në dukje shumë qartë” se është e përkushtuar për “mbrojtjen kolektive të vendeve anëtare”.
“Unë mendoj se ata e kuptuan rrezikun që disa vende mund të kapen në hendekun midis NATO-s dhe Rusisë, kjo është arsyeja pse ata kanë një ndjenjë të një pune të papërfunduar,” thotë ajo.
Baza detare në Durrës
Gjithashtu, Shqipëria ftoi NATO-n të marrë pjesë në bashkëfinancimin e pjesës ushtarake të portit të ri në Durrës, që mund të çojë edhe në bazën detare të Aleancës.
Në një konferencë për shtyp në Tiranë, pas kthimit nga samiti i NATO-s në Madrid, i cili u mbajt në mes të korrikut, Rama tha se aty “paraqiti detajet e ndërtimit të portit”.
Ndër të tjera, gjatë vizitës në Bruksel u diskutua edhe për bazën detare, ku Rama theksoi se baza e re do të bazohet në “standardet më të fundit teknologjike”.
Ai nuk ka dhënë më shumë detaje për atë projekt dhe as Stoltenberg nuk ka folur për të.
Megjithatë, ai vlerësoi “angazhimin e Shqipërisë për stabilitetin në rajon”.
“E gjithë kjo tregon dëshirën e qartë të Amerikës dhe NATO-s për të qenë të pranishëm dhe për të eliminuar çdo mundësi për tentativa destabilizimi të drejtuara nga Rusia”, thotë Zhivulovic.
Por çfarë bazash dhe lehtësirash përdorin vendet e huaja në rajon?
I pyetur pse shtetet apo aleancat në vendet e huaja ndërtojnë baza apo objekte ushtarake, Jerman jep një përgjigje të thjeshtë.
“Në bazë të pozicionit, për sigurinë e anëtarëve, por edhe për të forcuar aftësitë dhe kapacitetet e gjithë aleancës”, thekson ai.
Një nga më të njohurat është baza ushtarake amerikane Bondsteel në Kosovë, e cila përdoret edhe nga forcat paqeruajtëse të KFOR-it.
Kosova
Një nga më të njohurat është baza ushtarake amerikane Bondsteel në Kosovë, e cila përdoret edhe nga forcat paqeruajtëse të KFOR-it.
Bëhet fjalë për bazën e hapur pas luftës në Kosovë në vitin 1998 dhe 1999, kur NATO bombardoi Republikën Federale të Jugosllavisë.
Shkak për ndërhyrjen ushtarake të aleancës së NATO-s ishte përndjekja e shqiptarëve të Kosovës nga forcat e sigurisë serbe.
Baza u emërua sipas James Leroy Bondsteel, një ushtar amerikan që shërbeu gjatë Luftës së Vietnamit, pas së cilës iu dha Medalja e Nderit.
Bondsteel ndodhet afër qytetit Ferizaj, në lindje të Kosovës, jo shumë larg kufirit me Maqedoninë e Veriut.
Ajo mbulon pak më pak se katër kilometra katrorë gjersa është ndërtuar për vendosjen e 7 000 ushtarëve, gjë që e bën atë bazën më të madhe amerikane në Ballkan.
Bosnja-Hercegovina
Në Sarajevë, në vijën që ndan Federatën dhe Republikën Serbe – dy entitetet në të cilat u nda vendi me Marrëveshjen e Dejtonit në vitin 1995 – ndodhet baza EUFOR.
Bëhet fjalë për forcat e Bashkimit Evropian që mbikëqyrin zbatimin ushtarak të Marrëveshjes së Dejtonit dhe ndodhen në Bosnje dhe Hercegovinë që nga viti 2004.
Para kësaj, zbatimi mbikëqyrej nga SFOR dhe IFOR, nën komandën e NATO-s.
Në mars, 500 ushtarë që mbërritën në EUFOR u vendosën në të gjithë Bosnjën dhe Hercegovinën.
Mali i Zi
Vitet e fundit shpesh në media janë shfaqur informacione se Mali i Zi do të marrë një bazë të NATO-s.
Megjithatë, si autoritetet e Malit të Zi ashtu edhe NATO-ja i mohojnë gjithmonë këto pretendime.
“NATO nuk po planifikon investime të ngjashme në Mal të Zi dhe nuk do të ndërtojë një bazë ushtarake në atë vend,” ka thënë Piers Casale, zëdhënësi i NATO-s, në 2018.
Sllovenia
Disa aeroporte në rajonin tonë shfrytëzohen nga NATO-ja, të cilat përdoren nga aeroplanët e Aleancës.
Një prej tyre, aeroporti Cerkje në Slloveni, si “baza e parë e NATO-s në territorin e ish-Jugosllavisë”.
Bëhet fjalë për një aeroport dhjetë kilometra larg kufirit të Kroacisë dhe Sllovenisë, i cili ishte një nga më të mëdhenjtë në ish-RSFJ.
Aeroporti më parë ishte shfrytëzuar nga Ushtria Popullore Jugosllave (JNA) dhe rreth tij pati luftime gjatë shkëputjes së Sllovenisë nga Jugosllavia.
Sot, Cerkje është aeroporti ushtarak qendror i ushtrisë sllovene, por edhe bazë për mbështetje logjistike për NATO-n.
Serbia
Statusi i Qendrës Humanitare Serbo-Ruse në Nish prej kohësh ka shkaktuar tension. Ajo u ndërtua në vitin 2012 në bazë të një marrëveshjeje ndërmjet Qeverisë së Serbisë dhe Qeverisë së Rusisë, me qëllim të “sigurimit të një sërë detyrash humanitare në territorin e Serbisë dhe vendeve të tjera të rajonit të Ballkanit”.
Megjithatë, zyrtarët perëndimorë shpesh deklarojnë se bëhet fjalë për një bazë të inteligjencës dhe madje ushtarake ruse, të cilën e mohojnë Beogradi dhe Moska.
“Nëse e lejon Rusinë të krijojë një qendër spiunazhi, Serbia do të humbasë kontrollin mbi një pjesë të territorit të saj”, tha Hoyt Brian Yee, një zyrtar i lartë i Departamentit të Shtetit i ngarkuar për Evropën dhe Euroazinë, në vitin 2017.
Ndërkohë qendra ka kërkuar edhe status diplomatik për stafin, i cili ende nuk ka arritur “për shkak të rezistencës së madhe të Bashkimit Evropian”, shkruan danas.
Qendra humanitare serbo-ruse ishte temë edhe në Parlamentin Evropian.
Së pari, gjashtë eurodeputetë u bënë thirrje autoriteteve serbe që të “sigurojnë më shumë transparencë në lidhje me rolin dhe aktivitetet e të ashtuquajturve të qendrës humanitare”.
Amendamenti i dytë u paraqit nga Viola von Cramon, anëtare e të Gjelbërve Evropianë, e cila praktikisht kërkoi shfuqizimin e qendrës.
Ministri i Punëve të Brendshme të Serbisë, Aleksandar Vulin, tha së fundmi se qendra “me punën dhe veprimin e saj fisnik…e arsyetoi qëllimin e saj të ekzistencës”.
Çfarë është NATO?
Aleanca e Atlantikut të Veriut është një aleancë ushtarake e 30 vendeve të Amerikës së Veriut dhe Evropës e formuar në bazë të një marrëveshjeje të nënshkruar më 4 prill 1949.
Organizata përfaqëson një sistem të mbrojtjes kolektive ku anëtarët e organizatës bien dakord për mbrojtjen e ndërsjellë kundër sulmeve nga çdo element i jashtëm, sipas faqes së internetit të NATO-s.
Selia e NATO-s ndodhet në Bruksel, Belgjikë, ndërsa Komanda Supreme në Mons, në të njëjtin vend.
Kur u themelua në vitin 1949, NATO kishte 12 vende anëtare dhe ky numër është rritur në 30 sot.
Vendi i fundit që iu bashkua aleancës ishte Maqedonia e Veriut, më 27 mars 2020.
Gjatë Luftës së Ftohtë, NATO mbrojti Perëndimin nga sulmet e mundshme nga Bashkimi Sovjetik dhe aleatët e tij të Traktatit të Varshavës.
Pas rënies së BRSS në 1991, NATO kishte disa misione ushtarake në vende të ndryshme.
NATO kishte misionin e saj të parë luftarak që nga themelimi i saj në shkurt 1994, kur forcat e aleancës rrëzuan katër avionë të Ushtrisë së Republikës Srpska në Bosnje dhe Hercegovinë.
Në gusht të vitit 1995, avionët e NATO-s shënjestruan pozicionet e Ushtrisë së Republika Srpska, ndërsa në prill 1999, NATO filloi një operacion bombardimi kundër Jugosllavisë.
Shkak për ndërhyrjen ushtarake të aleancës së NATO-s ishte përndjekja e shqiptarëve në Kosovë nga forcat e sigurisë serbe.
Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara nuk autorizoi ndërhyrjen ushtarake.
Bombardimi zgjati 78 ditë. 1008 anëtarë të forcave të sigurisë u vranë në sulme, dhe numri i përgjithshëm i viktimave civile nuk dihet ende.
Në vitin 2001, pas sulmeve terroriste në Nju Jork dhe Uashington, aleanca e NATO-s filloi një operacion kundër-terrorist në Afganistan për herë të parë në histori.
Aviacioni i NATO-s gjithashtu mori pjesë në Luftën e Dytë të Gjirit në Irak në vitin 2003, kur regjimi i Sadam Huseinit u përmbys.
Në mars 2011, forcat e Aleancës ndërhynë edhe në Libi pas revolucionit dhe ndryshimit të qeverisë.
(Sllobodan Mariçiq- Gazetari i BBC-së)
Arena e Lajmit
and then